Aile Konutu Şerhi Nedir, Nasıl Konulur ve Kaldırılır?
Aile konutu şerhi, Türk Medeni Kanunu m.194’te yer alan aile konutuna ilişkin bir düzenlemedir. Bu düzenleme ile serbestçe tasarruf ilkesi sınırlandırılmış anayasal güvence altına alınan aile kurumunun güçlenmesi hedeflenmiştir. Aile konutu şerhinin açıklanmasından önce aile konutu kavramının tanımlanması daha faydalı olacaktır.
Aile konutunun ne olduğuna dair Türk hukuk sisteminde net bir tanım bulunmamaktadır. Aile konutu tanımı için doktrin, içtihat ve mahkeme kararlarından ortaya çıkan tanımlar üzerinden hareket edilmektedir. Buna göre aile konutu, eşlerin düzenli ve sürekli bir biçimde yaşamsal faaliyetlerine yön verdiği, iyi veya kötü anılarını biriktirdiği yerdir.
- Aile konutu, ailenin beraber yaşadığı ve ikamet ettiği konuttur. Boşanma davalarında, mal rejimlerinde, kira sözleşmelerinde ve hukuki korumalarda söz konusu olan aile konutu, hukuki düzenlemelere ve korumalara tabidir.
Aile konutu şerhi, aile konutu olarak tanımlanan bu yerin üzerinde serbestçe tasarrufu sınırlayan ve bunun tapu sicili nezdinde açıkça aile konutu belirten düzenlemedir. Şerh, tapu müdürlüğüne başvuru yoluyla konulur. Kaldırılması ise mahkeme kararıyla tapudan şerhin kaldırılmasıyla olur. Aile konutu şerhi özelliklerine geçmeden önce TMK m.194’ü paylaşalım:
Madde 194- Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.
Rızayı sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hâkimin müdahalesini isteyebilir.
Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini tapu müdürlüğünden isteyebilir.
Aile konutu eşlerden biri tarafından kira ile sağlanmışsa, sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı hâline gelir ve bildirimde bulunan eş diğeri ile müteselsilen sorumlu olur.
Aile Konutu Şerhi Özellikleri
Aile konutu şerhi, tapu sicilinde işlem yapılması önünde engel oluşturur. Örnek vermek gerekirse, eşlerden biri aile konutunun devrine ilişkin habersiz bir işlem yapmaya çalıştığında devir gerçekleşmez. Konutun üzerinde TMK 194’e ilişkin, yani aile konutu olduğuna dair bir şerh olması halinde tapu memuru da işlemi gerçekleştirmeyecektir.
Satış işlemi gerçekleşse dahi rızası olmayan eş tarafından tapu tescilinin iptali için dava açılması mümkündür. Türk Medeni Kanunun her vatandaşa sağladığı birtakım haklar bulunur. Bu haklar; bağışlama hakkı, geri alım hakkı, ölene kadar bakma sözleşmesi ve kiralama gibi haklardır. Aile konutu şerhi ile bu sayılan haklar sınırlanır.
Aile konutu şerhi düşülmüş taşınmaz bağışlanamaz, 3. kişi lehine geri alım hakkı kullanılamaz ve kiralanamaz. Ayrıca ölene kadar bakma sözleşmesi ile devredilmesi de mümkün değildir. Tüm bu işlemlerin yapılabilmesi için eşlerin açık rızası gereklidir. Eşlerin birden fazla evi ve bu evlerde yaşama imkanı olabilir; ancak aile konutu şerhi yalnızca bir ev için düzenlenebilir. Birden fazla evin aile konutu olarak sayılması ve üzerlerine aile konutu şerhi düşülmesi mümkün değildir.
Aile Konutu Şerhi Nedir, Nasıl Konulur ve Kaldırılır?
Aile konutu şerhi, taşınmazın üzerinde kira ve devretmeye ilişkin hakların sınırlanmasını sağlayan tapu siciline kaydedilmiş bir düzenlemedir. Aile konutu şerhi konulmasına ilişkin işlemler tapu müdürlüğünce yapılır. İşbu şerhin düşülmesi için başvurular da tapu müdürlüğüne yapılmaktadır. Aile konutunda yaşayan ve resmi olarak evli olan eşlerin talebi doğrultusunda tapu siciline şerh düşülür ve işlem tamamlanmış olur.
Kaldırılması ise aile konutu niteliğinin sona ermesi veya eşlerin boşanması sonucunda mahkeme kararı ile olur. Şerhin tapu sicilinden kaldırılması işlemi tapu müdürlüğünce yapılır. Sonuç olarak taşınmaz üzerinde birtakım hakları sınırlayan şerh kaldırılmış olup şerh işleminden önceki haline dönmüş olur.
Aile Konutu Şerhi İçin Gerekli Şartlar
Aile konutu şerhi için gerekli şartlar temelde 2 tanedir:
- Aile konutunun varlığı,
- Konutta resmi nikahlı eşlerin yaşaması.
Buna göre bir konut aile konutu vasfını taşımıyorsa üzerine “aile konutu şerhi” düşülmesi mümkün değildir. Peki aile konutu nedir? Aile konutu, düzenli ve sürekli olarak ailenin bir arada yaşadığı ve yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirdiği konuttur. Bu niteliği haiz konutlar üzerine aile konutu şerhi düşülebilir.
Aile konutu şerhi için gerekli şartların diğeri aile konutu olduğu varsayılan yerde resmi nikahlı eşlerin, yani bir ailenin yaşamasıdır. Resmi olarak nikahı bulunmayan eşlerin yaşadıkları konut üzerine aile konutu şerhi düşülmesi mümkün değildir.
Aile Konutu Şerhi İçin Gerekli Belgeler Nelerdir?
Aile konutu şerhi için tapu müdürlüğüne başvuruda bulunurken birtakım belgelerin hazır olması gerekir. Aile konutu şerhi için gerekli belgeler şunlardır:
- Aile konutu şerhi konulması talebiyle oluşturulmuş dilekçe,
- Evlilik cüzdanı,
- Nüfus cüzdanı,
- Muhtarlıktan alınacak konutun aile konutu olduğuna dair belge,
- Vukuatlı nüfus kayıt örneği.
Vukuatlı nüfus kayıt örneği E- Devlet veya nüfus müdürlüklerinden alınabilir. Vukuatlı nüfus kayıt örneğinde kişinin doğumu, evlenmesi, boşanması vs. bilgiler bulunur.
Aile Konutu Şerhi Nasıl Konulur?
Aile konutu şerhi 2 farklı yolla konulabilir:
- Eşlerden birinin tapu müdürlüğüne aile konutu şerhi konulması için başvuruda bulunması.
- Mahkemenin ilgili tapu müdürlüğüne müzekkere göndermesi.
Resmi olarak evli ve aile konutunda yaşayan eşler başvuru yoluyla aile konutu şerhi konulmasını sağlayabilirler. Bu şartlar sağlandığı ve gerekli belgelerle gidildiği taktirde şerh işlemi sorunsuz bir şekilde tesis edilir.
Tapuda Aile Konutu Şerhi Nasıl Yapılır?
Aile konutu şerhi için gerekli belgeler yukarıda sıralanmıştır. Bu belgelerle birlikte tapu müdürlüğüne başvurulması durumunda aile konutu şerhi düşülmesine dair gerekli işlemler yapılır. Bu bireysel bir başvuru yoludur. Bunun yanı sıra tapu müdürlüğü mahkeme kararı ile de bir konut üzerine aile konutu şerhi düşebilir. Belgelerin eksiksiz tamamlanması ve tapu müdürlüğüne başvurulması halinde aile konutu şerhi tapuda kolayca halledilmektedir. Ekstra ücret ve evrak işleri bulunmamaktadır.
Aile Konutu Şerhi Ücreti
Aile konutu şerhi konulması veya kaldırılması işlemi ücretsizdir. Tapu müdürlüğü bu işlem için eşlerden herhangi bir harç ya da masraf talep etmemektedir. Dolayısıyla aile konutuna ilişkin bu hakkın kullanımı oldukça kolaydır. Fakat aile konutuna ilişkin hukuki iş takibi için avukat yardımı alınacaksa, avukatlık ücreti ödenmesi gerekeceğini belirtmemiz gerekir.
Aile Konutu Şerhi Nasıl Kaldırılır?
Aile konutu şerhi mahkeme kararıyla kaldırılabilir. Bunun için taraflar “aile konutu şerhin terkini davası” açmak durumundadır. Bu davada aşağıdaki durumların gerçekleşmesi halinde aile konutu şerhi mahkeme kararıyla kaldırılır. Mahkeme bir konuta aile konutu şerhi konulması için gerekli birtakım şartların hala devam edip etmediğini dikkate alır. Bu şartların ortadan kalktığı durumlarda konutun aile konutu vasfını koruması mümkün değildir.
Öncelikle konut malikinin ölümü ile aile konutu şerhi ortadan kalkar. Mirasçıların mirasçı olmaktan kaynaklanan hakları saklıdır. Bir konutun “aile konutu” olarak sayılabilmesi için gerekli şartlar evlilik birliği içinde olan eşlerin sürekli ve müşterek yaşam alanı olarak kullandıkları konutta yaşamalarıydı. Buna göre, aile konutu şerhi de bu şartların geçerliliğini kaybetmesiyle kaldırılabilir.
Evlilik birliğini bozulması, eşlerin boşanmasını ifade eder. Boşanmış eşlerin birlikte yaşadığı konut aile konutu olma vasfını yitirir. Aile konutunun akıbeti ise boşanma davasına ilişkin mal rejimine göre belirlenir. Konut üzerinde aile konutu şerhi olması devretme, kiralama gibi haklar üzerinde kısıtlayıcı etkiye sahiptir; ancak cebri icra yoluyla evin satılması durumunda aile konutu şerhi de ortadan kalkar.
Aile konutu şerhinin bir diğer kaldırılma sebebi ise işbu konutun hiçbir zaman aile konutu niteliği taşımadığının ispatıdır. Bu durumda da şerh derhal kaldırılır.
Sıkça Sorulan Sorular
Aile Konutu Haczedilebilir Mi?
Aile konutunun haczedilmesi mümkündür. Aile konutunun haczedilemeyeceğine dair hüküm kaynağını aile konutu şerhinden değil İcra ve İflas Kanununun “haline münasip evlerin haczedilemez oluşu” düzenlenmesinden almaktadır. Aile konutu ve haline münasip ev kavramlarının birbirleriyle ilintili oluşu aile konutunun haczedilemeyeceği yönündeki fikri yaygınlaştırmıştır.
Aile Konutu Şerhi Olan Ev Kiralanabilir Mi?
Aile konutu şerhi olan ev yalnızca eşlerin rızası olması durumunda kiralanabilir. Aile konutu şerhi, eşin rızası almaksızın konutu kiralama hakkını engellemektedir.
Aile Konutu Şerhi Nasıl Feshedilir?
Aile konutu şerhi mahkemeye başvuru yoluyla iptal edilebilir. Şerhin feshedilmesi kişiler arasında anlaşma ile değil mahkeme kararı ile gerçekleşir.
Kimler Aile Konutu Şerhi Koydurabilir?
Eşler tapu müdürlüğüne başvurarak aile konutu şerhi koydurabilir. Tapu müdürlüğüne başvuru yolunun yanı sıra mahkeme kararı ile de aile konutu şerhi koydurmak mümkündür.
e-Devlet Üzerinden Aile Konutu Şerhi Konulabilir mi?
E- Devlet üzerinden aile konutu şerhi konulması mümkündür. Bu platform üzerinden yapılan işlemler de tapu müdürlüğüne başvurarak bizzat yapılan işlemler gibi değerlendirilir.
Aile Konutu Şerhi İçin Oturmak Gerekir mi?
Aile konutu şerhi için konut içinde oturmak gerekmektedir. Bu aile konut şerhi için aranan gerek şartlardan biridir. İçinde yaşanılmayan konut, aile konutu da sayılamayacağından dolayı üzerine şerh düşülmesi mümkün değildir.
Kiracı Aile Konutu Şerhi Koyabilir mi?
Kiracı, tapu siciline aile konutu şerhi koyamamaktadır. Aile konutu şerhi için eşlerden birinin taşınmaz malikliği aranır. Ancak kiracı ev sahibine taşınmazın bir aile konutu olduğuna dair ihtar çekebilir ancak bu durum ona tapu sicilinde işlem yapma hakkı vermez.
