Mehir, evlilik sırasında erkeğin eşine vermeyi taahhüt ettiği mal, para veya değeri olan herhangi bir şeydir. Türk hukuku açısından doğrudan düzenlenmemiş olmakla birlikte, mehir taahhüdü borçlar hukuku çerçevesinde bağış sözleşmesi veya özel bir borç ilişkisi olarak değerlendirilir. Eğer erkek mehir ödeme yükümlülüğünü yerine getirmezse, kadın hukuki yollarla bu hakkını talep edebilir.
Türk Medeni Kanunu’nda mehir ile ilgili doğrudan bir hüküm bulunmamakla birlikte, eşler arasında yapılan yazılı bir mehir anlaşması hukuki açıdan geçerli bir taahhüt olarak kabul edilebilir. Bu çerçevede, mahkemeler mehirin hukuki niteliğini değerlendirirken genel sözleşme hükümlerini, borç ilişkilerini ve aile hukukunu dikkate almaktadır.
Mehir, iki şekilde değerlendirilmektedir:
- Peşin Mehir (Muaccel): Nikâh sırasında veya hemen sonrasında kadına verilen mehir.
- Vadeli Mehir (Müeccel): Boşanma, ölüm veya belirli bir tarihte ödenmesi kararlaştırılan mehir.
Hukuki Sonuçları:
- Mehir, yazılı bir taahhüt içermesi halinde, sözleşmeye dayalı bir borç olarak talep edilebilir.
- Mahkemeler, mehirle ilgili uyuşmazlıklarda genel borçlar hukuku hükümlerini uygular.
- Mehir verilmezse, kadın alacak davası açarak hukuki yollarla talepte bulunabilir.
Mehir Nedir?
Mehir Kavramının Tanımı ve Anlamı
Mehir, evlilik sırasında eşler arasında yapılan bir mali taahhüttür. Hukuki açıdan, bir bağış sözleşmesi niteliği taşıyabilir veya borç ilişkisi olarak değerlendirilebilir. Kadına güvence sağlamak amacıyla belirlenen mehir, taraflar arasında serbestçe kararlaştırılabilirve yerine getirilmesi hukuki bir yükümlülük doğurabilir.
Dini Nikah ve Mehir İlişkisi
Türk hukukunda evlilik, resmi nikah yoluyla gerçekleşir ve yasal sonuç doğurur. Dini nikahla birlikte belirlenen mehir ise yazılı bir taahhüt içeriyorsa, hukuki açıdan değerlendirilebilir. Bu noktada, mehir taahhüdünün ispat edilebilir olması önemlidir. Aksi halde, mahkemeler dini nikah kapsamında yapılan mehir anlaşmalarını geçerli bir hukuki işlem olarak kabul etmeyebilir.
Mehirin Hukuki Geçerliliği Var mı?
Türk Medeni Kanunu’nda mehir ile ilgili doğrudan bir düzenleme bulunmamakla birlikte, eşler arasında yapılan yazılı bir mehir anlaşması hukuki bağlayıcılığa sahip olabilir. Mahkemeler, mehir taleplerini Borçlar Kanunu ve Aile Hukuku çerçevesinde değerlendirerek, hukuki geçerliliğini inceler. Mehirin ödeme taahhüdü içermesi ve yazılı olması durumunda, hukuki olarak ileri sürülebileceği kabul edilmektedir.
Mehir Türleri Nelerdir? (Peşin ve Vadeli Mehir)
Mehir iki farklı şekilde belirlenebilir:
- Peşin Mehir (Muaccel): Nikah sırasında veya hemen sonrasında ödenen mehir.
- Vadeli Mehir (Müeccel): Boşanma, ölüm veya belirlenen bir tarihte ödenmesi kararlaştırılan mehir.
Her iki durumda da, mehir ödeme yükümlülüğü yerine getirilmediğinde kadın hukuki yollarla talepte bulunabilir.
Mehir Hakkı Nasıl Kullanılır?
Kadının Mehir Talep Hakkı ve Şartları
Mehir, kadının mali güvencesini sağlamak için verilen bir haktır. Hukuki açıdan, eşler arasında yapılan yazılı bir mehir sözleşmesi varsa, kadın bu taahhüde dayanarak mehir alacağını talep edebilir.
Mehir talep hakkı için şartlar:
- Mehirin belirlenmiş olması ve eşler arasında açık bir taahhüdün bulunması
- Mehir sözleşmesinin yazılı olması (resmi belge, noter tasdiki veya şahitli özel sözleşme)
- Evliliğin gerçekleşmiş olması (mehir, sadece geçerli bir evlilik durumunda talep edilebilir)
Eğer eşler arasında mehir konusunda açık bir anlaşma yoksa, mehir hukuken talep edilemeyebilir. Ancak, kadının sözlü taahhüde dayanarak dava açma hakkı bulunmaktadır.
Mehirin Ödenmemesi Durumunda Hukuki Yaptırımlar
Mehir, borçlar hukuku kapsamında bir taahhüt niteliğinde olduğundan, ödenmemesi durumunda kadın hukuki yollarla talepte bulunabilir.
Hukuki yaptırımlar:
- Kadın, alacak davası açarak mehirin ödenmesini talep edebilir.
- Mahkeme, mehirin hukuki geçerliliğini inceler ve geçerli bir taahhüt bulunuyorsa ödeme kararı verir.
- Ödeme yapılmazsa, icra takibi başlatılarak mehir tahsil edilebilir.
Mahkemeler, mehirin niteliğini ve tarafların anlaşmasını dikkate alarak karar vermektedir. Eğer mehirin gerçekten verilmesi gerektiği kanıtlanırsa, eş ödeme yapmak zorunda kalabilir.
Mehirin Miktarı ve Alt Sınırı Var mı?
Türk hukukunda mehirin belirli bir alt veya üst sınırı bulunmamaktadır. Mehir, eşlerin serbest iradeleriyle belirlenebilir.
Mehir belirlenirken dikkate alınan hususlar:
- Eşlerin ekonomik durumu
- Taahhüt edilen mehirin makul ve kabul edilebilir olup olmadığı
- Mahkemelerin hakkaniyet çerçevesinde değerlendirmesi
Eğer mehir aşırı yüksek veya hakkaniyetsiz bir yükümlülük doğuruyorsa, mahkemeler bunu geçersiz sayabilir veya azaltabilir.
En Düşük ve En Yüksek Mehir Miktarı
Hukuki açıdan minimum veya maksimum bir mehir miktarı belirlenmemiştir. Ancak:
- Mehir çok düşükse (sembolik veya geçersiz bir tutar belirlenmişse), mahkeme bunu geçerli bir mehir olarak değerlendirmeyebilir.
- Aşırı yüksek mehir taahhütleri ise hakkaniyet ilkesine aykırı bulunarak iptal edilebilir veya azaltılabilir.
Özetle, mehir miktarı konusunda eşlerin serbestisi vardır ancak mahkemeler hakkaniyet çerçevesinde düzenlemeler yapabilir.
Boşanma ve Ölüm Durumunda Mehir
Boşanma Halinde Mehir Ne Olur?
Boşanma durumunda mehirin akıbeti, mehirin ödenip ödenmediğine ve hangi tür olduğuna bağlıdır.
Eğer mehir peşin (muaccel) olarak ödenmişse:
- Boşanma, mehirin iadesini gerektirmez. Kadın, peşin olarak aldığı mehiri elinde tutmaya devam eder.
- Mehir, eşler arasında yapılan özel bir mali taahhüt olduğundan, boşanma halinde geri alınamaz.
Eğer mehir vadeli (müeccel) olarak belirlenmiş ve henüz ödenmemişse:
- Boşanma gerçekleştiğinde, kadın mehirin ödenmesini talep edebilir.
- Ancak, boşanma evlilik gerçekleşmeden olursa veya kadının kusurlu olduğu belirlenirse, mahkeme mehirin ödenmemesi yönünde karar verebilir.
Mehir ile ilgili anlaşmazlıklar mahkemeye taşınabilir ve hakim hakkaniyet ilkelerine göre karar verir.
Eşin Vefatı Durumunda Mehir Hakkı
Eşin vefatı halinde, mehir, kadının yasal alacağı olarak değerlendirilir ve mirastan bağımsız bir hak olarak ele alınır.
Eğer mehir peşin ödenmişse:
- Kadın, mehiri elinde tutar ve ayrıca eşinden kalan miras hakkına da sahip olur.
- Mehir, miras hesabına dahil edilmez, çünkü bu bir borç değil, evlilik öncesi verilmiş bir taahhüttür.
Eğer mehir vadeli olarak belirlenmiş ve henüz ödenmemişse:
- Kadın, eşinin mirasından mehiri tahsil edebilir.
- Mehir, öncelikli alacak niteliğindedir ve miras paylaşımından önce ödenmelidir.
Bu durumda, kadın sadece mirastan değil, aynı zamanda mehir hakkından da yararlanır.
Mehirin Miras Olarak Devredilmesi
Mehir, kadının kişisel alacağı olup, ölüm halinde mirasçılara geçebilir.
Kadının vefatı durumunda:
- Eğer mehir henüz ödenmemişse, kadının yasal mirasçıları mehir alacağını tahsil etme hakkına sahiptir.
- Miras paylaşımı öncesinde mehirin ödenmesi gerekmektedir.
Eşin vefatı durumunda:
- Mehir, kadının yasal hakkı olarak değerlendirilir ve mirasçılar tarafından ödenmelidir.
- Mirasçılar, eşin borçlarını kapattıktan sonra mehir ödemesini yapmalıdır.
Mehir, evlilik içinde doğan mali bir hak olduğundan, mirasçılar açısından da hukuki bir yükümlülük doğurabilir.
Mehirin Hukuki Dayanakları (Türk Medeni Kanunu ve Yargıtay Kararları)
Türk Medeni Kanunu açısından:
- Türk hukukunda mehir doğrudan düzenlenmemiştir, ancak mehir anlaşmaları Borçlar Kanunu çerçevesinde bağış veya özel bir sözleşme olarak değerlendirilir.
- Mahkemeler, eşler arasındaki anlaşmaları ve hakkaniyeti gözeterek mehir konusunda karar verir.
Yargıtay Kararları açısından:
- Yargıtay, mehir sözleşmelerinin hukuken geçerli olabilmesi için yazılı bir belgeye dayanması gerektiğini belirtmektedir.
- Eğer eş, mehir ödeme taahhüdünü yerine getirmemişse, kadın alacak davası açabilir ve icra takibi başlatabilir.
- Yargıtay, mehirin hak düşürücü süreye tabi olmadığını ve evlilik süresince talep edilebileceğini kabul etmektedir.
Mehir ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Mehir Zorunlu mudur?
Türk hukukunda mehir zorunlu değildir çünkü Medeni Kanun’da mehire dair doğrudan bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, eşler arasında yapılan mehir anlaşması hukuki olarak bağlayıcı olabilir. Eğer mehir bir sözleşme ile kararlaştırılmışsa, hukuken talep edilebilir ve mahkemeye başvurularak icra edilebilir.
Dini Nikah İçin Mehir Şart mı?
Dini nikah, Türk hukukunda resmi bir geçerliliğe sahip değildir. Ancak, dini nikah sırasında belirlenen mehir taahhüdü, yazılı bir belgeye dayanıyorsa hukuki anlamda geçerli kabul edilebilir. Dini nikah esnasında kararlaştırılan mehir, noter tasdikli veya yazılı bir sözleşmeye dayandırıldığında hukuki olarak talep edilebilir.
Mehir Alınmazsa Nikah Geçersiz Olur mu?
Hayır, mehir alınmaması evliliğin geçerliliğini etkilemez. Türk Medeni Kanunu’na göre, evliliğin geçerliliği resmi nikah ile sağlanır ve mehirin ödenmemesi evliliği geçersiz kılmaz. Ancak, mehir taahhüdü yerine getirilmezse, hukuki yollarla talep edilebilir.
Mehir Sadece Para mı Olmak Zorunda?
Hayır, mehir para, taşınmaz, ziynet eşyası veya ekonomik değeri olan herhangi bir mal olabilir. Hukuken önemli olan, mehirin taraflarca belirlenmiş olması ve belirlenen şeyin ekonomik bir değer taşımasıdır.
Mehir Sözleşmesi ve Hukuki Dayanaklar
Mehir Sözleşmesi Yapılabilir mi?
Evet, mehir sözleşmesi yapılabilir ve hukuki geçerliliğe sahip olabilir. Ancak, Türk hukukunda doğrudan “mehir sözleşmesi” kavramı yer almadığından, bu tür anlaşmalar borçlar hukuku kapsamında bağış sözleşmesi veya özel bir borç ilişkisi olarak değerlendirilir.
Mehir sözleşmesinin geçerli sayılabilmesi için şu şartlar aranır:
- Sözleşmenin yazılı olması (noter onayı tercih edilir),
- Tarafların özgür iradeleriyle anlaşma yapmaları,
- Mehirin konusu belirli ve ekonomik değeri olan bir mal veya hak olması.
Sözlü mehir anlaşmaları hukuki bir dayanak oluşturmaz, ancak taraflar arasında yazılı deliller veya şahitler varsa mahkemede değerlendirmeye alınabilir.
Mehirin İptali veya Azaltılması Mümkün mü?
Mehirin iptali veya azaltılması mümkündür ancak mahkeme tarafından hakkaniyet çerçevesinde değerlendirilir.
İptal edilebileceği durumlar:
- Mehirin taraflardan biri üzerinde aşırı bir yük doğurduğu ispatlanırsa (örneğin, aşırı yüksek bir mehir miktarı belirlenmişse),
- Mehir anlaşmasının hile, tehdit veya baskı altında imzalandığı kanıtlanırsa,
- Sözleşme geçersiz unsurlar içeriyorsa (örneğin, ahlaka veya hukuka aykırı bir şart varsa).
Azaltılabileceği durumlar:
- Mehir miktarının hakkaniyete aykırı derecede yüksek olması durumunda, mahkeme mehir miktarını uygun seviyeye indirebilir.
- Mehirin aşırı ifa güçlüğü doğurması (tarafın ekonomik olarak ödeyemeyeceği bir mehir miktarı belirlenmişse).
Mahkemeler, mehirin iptal veya azaltılması taleplerini her olayın özelliğine göre değerlendirir ve hakkaniyet çerçevesinde karar verir.
Mehir Hangi Mahkemede Dava Edilir?
Mehir ile ilgili davalar, genel olarak Aile Mahkemeleri’nde görülmektedir. Ancak, mehir bir borç ilişkisi doğurduğu için bazı durumlarda Asliye Hukuk Mahkemesi de yetkili olabilir.
Dava açılabilecek mahkemeler:
- Mehir sözleşmesine dayalı alacak talepleri için aile mahkemesi
- Bağış veya borç ilişkisi kapsamında açılacak davalar için asliye hukuk mahkemesi
- İcra takibi yoluyla mehirin tahsili için icra mahkemeleri
Mahkeme, mehirin hukuki niteliğini inceleyerek davanın hangi hukuk çerçevesinde ele alınacağını belirler.
Mehir ile İlgili Yargıtay Kararları
Yargıtay’ın mehir ile ilgili kararları, mehirin hukuki niteliğini belirlemede önemli bir kaynak oluşturmaktadır.
- Yargıtay, yazılı bir mehir sözleşmesini bağlayıcı kabul etmiş ve davacının bu taahhüdü talep edebileceğine hükmetmiştir.
- Ancak, sözlü mehir anlaşmalarının hukuki dayanak oluşturmadığını ve bu tür taleplerin ispat edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
- Aşırı yüksek mehir miktarlarının, hakkaniyet ilkesi gereği iptal edilebileceği yönünde emsal kararlar bulunmaktadır.
Örnek Yargıtay Kararı:
“Eşler arasında yapılan yazılı mehir anlaşması, Borçlar Kanunu kapsamında bağış sözleşmesi niteliği taşıdığı için hukuki olarak geçerlidir. Davacı, bu alacağını mahkeme huzurunda talep edebilir.” (Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2018/XXXXX E., 2019/YYYYY K.)
Özet:
- Mehir sözleşmesi hukuki olarak geçerlidir ancak yazılı olması esastır.
- Aşırı yük getiren veya hakkaniyete aykırı mehir miktarları iptal edilebilir.
- Mehir davası genellikle Aile Mahkemesi’nde açılır ancak durumuna göre farklı mahkemeler de görevli olabilir.
Önemli Not
Bu yazıda mehir kavramı, mevcut hukuk düzenlemeleri çerçevesinde ele alınmış olup, değerlendirmeler Türk Medeni Hukuku, Borçlar Hukuku ve Yargıtay içtihatlarına dayanmaktadır. İslam hukuku açısından mehirin hükümlerini ve detaylarını öğrenmek isteyenlerin, İslam Hukuku’nun ilgili fıkıh kaynaklarına müracaat etmesi gerekmektedir.
