Halk arasında açığa alınma olarak bilinen görevden uzaklaştırma ihtiyati bir tedbirdir. Bu tedbir belirli bir süre için alınabilir. Görevi başında olmasında sakınca bulunan memur ya da polis-asker gibi kişilerin geçici bir süreyle görevden alınması görevden uzaklaştırma olarak tanımlanır.
Görevden uzaklaştırma (açığa alınma) tedbir ceza soruşturması sırasında ya da disiplin soruşturması sürerken üç aylık bir süre için uygulanabilir. Süre bittiğinde ise tedbir kararı alınmasında etken olan sebepler devam ediyorsa tedbirin her seferinde üç aylık süreyle uzatılabilmesi söz konusu olur.
Görevden Uzaklaştırma Neye Denir?
Bir devlet memurunun verdiği hizmetler açısından görevinde kalmasında sakınca görüldüğünde bazı tedbirler alınması gerekebilir. Bu durumda memurun geçici süreyle görevden uzaklaştırılmasına gerek duyulur. İhtiyati bir tedbir olarak da uygulanan bu karar görevden uzaklaştırma olarak adlandırılır.
Açığa alınma olarak da adlandırılan görevden uzaklaştırma ile bir cezalandırma yapılmış olmaz. Bu uygulama ihtiyaten alınır ve belirli bir süreliğine devlet memuru görevini yapmaz. Bu karar ile memurun görevi sonlandırılmamaktadır. Burada kullanılan takdir yetkisi hâkim aracılığı ile olmazken yetkili amirin inisiyatifindedir.
Hakkında ceza kavuşturması açılan memurların yanı sıra disiplin soruşturması açılan memurlar için görevden alma kararı verilebilir. Bu kararın verilebildiği bir diğer durum ise soruşturmanın açılmadığı fakat ileride açılması kesin olduğu durumlardır.
Görevden Uzaklaştırma Süreci
Görevden uzaklaştırma ile ihtiyati olarak tedbir uygulanmak istenir. Önlem niteliği taşıyan bu karar memurun amiri tarafından verilir. Kamu görevlisi görevi başındayken bir sakınca doğması ihtimali oluşursa yetkili amir bu kararı verebilir. Belirli bir süre için verilen bu karar üç aylık zaman aralığını kapsar.
Soruşturma sürerken şartların devam etmesi durumunda ise her defasında üç aylık süreyle uzatılabilir. Kamu görevlisi hakkında bir soruşturma açılmış ise ya da açılacaksa kendisinin görevde kalması sakınca arz edecektir. Bu durumda hızlı bir şekilde görevden uzaklaştırılması tedbir amacı ile yapılır.
Yetkili amir memur için görevden uzaklaştırma kararı verdiğinde bu kararın ardından gelen 10 günlük süresi içerisinde soruşturmanın açılması gerekir. Bu kararı veren amirin keyfi hareket etme durumu söz konusu olamaz. Aksi durumda hukuki açıdan olacağı gibi mali ve cezai açıdan da sorumluluk altına girmiş olurlar.
Görevden uzaklaştırma süreci öncelikle bir ihtiyati tedbirin alınması zorunluluğu karşısında başlar. Bu kararın uygulanabilmesi için koşulların sağlanmış olması gerekir. Koşul olarak kabul edilen durum ise kamu görevini yürüten memurun görevinde kalmasında hizmet vermek açısından sakınca oluşmasıdır.
Açığa alınma işlemi soruşturmaya dayalı olarak yapılabileceği gibi soruşturma açılmadan önce de gerçekleştirilebilir. Soruşturma açılmadan önce memur görevden alınmış ise bu durumda da 10 gün içerisinde soruşturmanın başlatılması zaruridir.
Soruşturma Nedeniyle Görevden Uzaklaştırma
Soruşturma aşamasında görevden uzaklaştırma kararı alınması durumunda bu fiil soruşturmanın herhangi bir safhasında gerçekleşebilir. Soruşturma olarak adlandırılan süreç üç aşamalıdır.
- Ön soruşturma
- Disiplin soruşturması
- İdarenin ceza soruşturması
Ön Soruşturma idarenin incelemesi olarak da adlandırılabilir. İdare gerekli görmesi halinde inceleme başlatarak araştırılması gereken konu hakkında soruşturma yapar. Kamu görevlisinin disiplin açısından suç işlediği durumlarda disiplin soruşturması yapılır. İdare ceza soruşturması başlatmak sureti ile memuru görevden uzaklaştırabilir. Ceza soruşturması ve disiplin soruşturması aynı anda yürütülebilir.
Kovuşturma Nedeniyle Görevden Uzaklaştırma
Devlet memuru hakkında bir kovuşturma başlatılmış ise görevden uzaklaştırma kararı verilebilir. Kamu görevlisi hakkında bir iddianame hazırlandığında ve mahkeme tarafından yargılaması yapılarak hakkında hüküm oluşturulduğunda bu evre kovuşturma olarak adlandırılır. Memur hakkında mahkemenin kararının kesinleşmesine kadar geçecek olan bu sürede memur görevden uzaklaştırılabilir. Bu durum 657 sayılı kanun maddesi uyarınca yürürlüktedir.
Soruşturma Olmaksızın Görevden Uzaklaştırma
Memur hakkında görevden uzaklaştırma kararı çeşitli şartlarda verilebilir. Memur hakkında soruşturma ya da kovuşturma açıldığında görevden uzaklaştırma kararı verilebileceği gibi soruşturma açılmadan da idare tarafından bu karar alınabilir. Soruşturma açılmadan görevden uzaklaştırma kararının verilebilmesi idareye geniş yetkiler tanımakla birlikte bunun bir haksızlığa yol açmaması açısından memur görevden uzaklaştırıldıktan sonraki 10 gün içinde soruşturmanın başlatılması zorunludur.
Soruşturma Açılması ile Görevden Uzaklaştırma
Soruşturma açıldıktan sonra memur hakkında görevden uzaklaştırma kararı verildiğinde bu süre üç ay olur. Disiplin soruşturması üç aylık sürenin öncesinde tamamlandığı takdirde ve memur hakkında cezai işleme gerek kalmadığı yönünde alınacak bir karar sonucunda memur görevine iade edilir.
Kovuşturma Başlatılması ile Görevden Uzaklaştırma
İdari soruşturmadan farklı olarak ceza kovuşturmasına muhatap olan bir memurun durumu farklıdır. Bu sebeple görevden uzaklaştırma belirli bir süreyle sınırlı tutulmamaktadır. Memurun durumu idari amir tarafından iki ayda bir takip edilmek zorundadır. İdare bu konuda görevli kılınırken iki ayda bir memurla ilgili olarak incelemeler yapar. Bu durumda da göreve dönüp dönmemesi konusunda karar verir.
Bu uygulamadaki temel amaç, memurun uzun süre görevinden uzakta kalmasının yaratabileceği psikolojik olumsuzluğu bertaraf etmektir. Aynı zamanda kamu hizmetinin aksatılmaması da gerekir. Bu nedenle idareye sorumluluk düşer. İdare bu görevini yapmadığı takdirde ise hukuken yükümlü olur.
Görevden Uzaklaştırma Tedbirinin Kaldırılması
İhtiyati bir tedbir olan görevden uzaklaştırma şu şekillerde kalkabilir:
- İlgili memurun göreve iadesi.
- İlgili memurun kamu görevinin sonlandırılması.
İlgili memur göreve iade edildiğinde idarenin takdir yetkisinde olarak görevinde veya görev yerinde değişiklik yapılabilir. İdare görevden uzaklaştırılan memurun görevine son verme yetkisine sahip değildir. Memurun görevi iki yolla sonlanabilir:
- Disiplin soruşturmasının sonucuna bağlı olarak ilgili devlet memuru için disiplin cezası verildiğinde görevden uzaklaştırma tedbiri kaldırılır ve göreve son verilir. Bu uygulama sözleşmeli personel söz konusu ise aynı şekilde geçerli olur. Sözleşmeli personel için disiplin soruşturması açıldığında bir disiplin cezası uygun görülmüş ise sözleşmeli personelin görevden uzaklaştırma kararı kaldırılır ve görev sonlandırılması uygulanır.
- İlgili memura yönelik başlatılmış bir ceza kovuşturmasında mahkûmiyet kararı verildiyse görevden uzaklaştırma kararı kaldırılarak göreve son verilir. Sözleşmeli personel için de yine aynı durum geçerli olur.
Devlet Memurları Kanunu’nda Görevden Uzaklaştırma
Kamu hizmeti yapan memurun görevinde kalmasında sakınca görülmesi durumunda idare birimi tarafından görevden uzaklaştırma kararı verilebilir. Bu karar soruşturma veya kovuşturma evresinde de verilebilmektedir. İdarenin soruşturma başlamadan bu kararı alması durumunda ise 10 gün içinde soruşturma başlatılması gerekir. Görevden uzaklaştırma ihtiyati bir tedbir olurken bu tedbiri alma yetkisinde olan idare amirleri şunlardır:
- Atama yetkisine sahip amirler.
- Bakanlık müfettişleri.
- Genel müdürlük müfettişleri.
- İlde valiler.
- İlçede kaymakamlar.
Görevden uzaklaştırma kararı alabilen mercilerden biri atama yetkisine sahip olan amirlerdir. Bakanlık müfettişleri görevden uzaklaştırma kararı alma yetkisine sahiptir. İllerde valiler il idaresine bağlı olan bütün memur ve amirleri görevden alabilir. İlçelerde ise kaymakamlar yasal koşullar sağlanması halinde emrindeki her memuru görevden uzaklaştırabilmektedir.
Belediye başkanları ise memurun atamasını kendisi yaptığı takdirde bu memuru görevden uzaklaştırabilmektedir. Memurun ataması bakanlık onayı ile yapıldığında ise belediye başkanının memuru görevden uzaklaştırma yetkisi bulunmamaktadır.
Memur Görevden Uzaklaştırıldığında Hakları ve Yükümlülükleri
Memur görevden uzaklaştırıldığında hak ve yükümlükleri sonlanmamaktadır. Görevden atılmadan farklı bir durum olan görevden uzaklaştırma ile geçici bir süre memur işinden uzaklaştırılmış olur. Bu nedenle de memuriyet görevinden doğan hak ve sorumlulukların sürdüğü görülmektedir.
Görevle ilişiği kesilen memurun hak ve yükümlülükleri devam etmesine rağmen kuruma ait kimliği, silahı gibi birtakım şeyleri idare tarafından alınabilir. Memurun görevden uzaklaştırılması durumunda ve görevine istinaden ya da farklı bir nedenle tutuklanması ya da gözaltına alınması halinde bu süre içindeki aylıklarını 2/3’ü ödenmektedir.
Kanunda öngörülen sosyal gakların yanı sıra yardımların verilmesi de kesilmez. Memur görevine geri döndüğünde maaşından kesilen 1/3’lük miktar ise toplu olarak kendisine iade edilir. Ceza kavuşturmalarında da memurun hak ve yükümlükleri hakkında verilecek hükme kadar devam etmektedir.
Görevden Uzaklaştırılan Memur Açısından Sosyal Haklar ve Yardımlar
Hakkında görevden uzaklaştırma kararı alınan memur sosyal haklarını kullanabilmesi için koşulları sağlamış olmalıdır. Bunun yanı sıra yardımlar konusunda da kanunda belirlenen kurallara uyulması gerekir. Sosyal haklar ve yardımlar şunlardır:
- Emeklilik hakkı.
- Çocuk yardımı ödeneği.
- Aile yardımı ödeneği.
- Doğum yardımı.
- Tedavi giderleri.
- Cenaze giderleri.
- Giyecek-yiyecek yardımı.
- Analık sigortası yardımı.
- Hastalık sigortası yardımı.
Görevden Uzaklaştırılan Memurun Göreve Başlatılmasının Zorunlu Olduğu Durumlar
Memur hakkında soruşturma ve yargılama yapıldıktan sonra bir disiplin cezası uygulanacaksa bu durumda memurun göreve başlatılması zorunludur. Memur hakkında beraat kararı verildiğinde de göreve başlatılması gerekir.
Memur hakkında kesin bir hüküm verilmeden önce kovuşturma sürecinde genel af durumu söz konusu olduğunda memur görevine geri döner. Memurun herhangi bir ceza almış olmasının memuriyetinin sonlanmasına sebep olmadığı durumlarda cezalarının ertelenmesi halinde tekrar görevine başlatılması gerekir.
FETÖ Bağlantısı Nedeniyle Görevden Uzaklaştırma
FETÖ bağlantısı nedeniyle görevden uzaklaştırma her kurumda farklı bir uygulamayla gerçekleştirilebilir. Bunda etkili olan unsur amirin takdir yetkisinin devreye girmesidir. Kurumlara bağlı olarak görevden alınacak memur hakkında uygulanacak kriterlerde değişiklik olabilmektedir. Bununla birlikte genel hatları ile dikkate alınan kriterler şunlardır:
- Bank Asya’da hesap işlemleri.
- Ardışık aramalar.
- Zaman Gazetesi’ne üyelik.
- Digitürk iptali yapanlar.
- Sosyal medya hesapları.
- Dernek ve vakıflara üyelik.
- Tanık beyanları.
- Adli soruşturma geçirmek.
- Örgüt protesto gösterisine iştirak etmek.
Görevden Uzaklaştırma Emniyet ve Jandarma
Görevden uzaklaştırma işlemleri memurları ilgilendirdiğinden Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı söz konusu ise buradaki personel için de geçerli olan kanunlar 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümleri uyarınca uygulanır.
Bu kurumlarda çalışan memurların haklarında meslekten çıkarma cezası verildiyse ve kararın onaylanmasına kadar geçecek sürede görevde kalmaları sakıncalı ise görevden uzaklaştırılabilirler. Bu memurların disiplin kurulunca haklarında meslekten menedilme cezaları almaları durumunda da aynı uygulama geçerli olur.
Görevden Uzaklaştırma TSK/ Türk Silahlı Kuvvetleri
6413 sayılı kanun kapsamında subay, uzman erbaş, astsubay, sözleşmeli erbaş ve erler hakkında disiplinsizlik nedeniyle ya da suça neden olacak bir fiile bağlı olarak inceleme ve araştırma yapılırken görev başında olmaları sakınca doğurabilir.
Bu tür durumlarda haklarında yapılacak inceleme ya da araştırmanın daha güvenli olabilmesi için idari izinli sayılmaları ve geçici olarak görevlerinden uzaklaştırılmaları mümkündür. Bu karar verildiğinde süre bakımından 15 iş günü için geçerli olur.
Sürenin uzatılabilmesi oluşacak gereksinime bağlı olarak değişir. Yetkili makamlar süreyi bir katına çıkarma hakkına sahip olurken ilgili bakanın onayı doğrultusunda bu süre bir yıla uzatılabilir.
6413 Sayılı Kanun Uyarınca Görevden Uzaklaştırma Tedbirinin Sonlanması
Görevden uzaklaştırma ihtiyati bir tedbirdir. Bu tedbir süresi dolduğunda kendiliğinden ortadan kalkar. Bunun yanı sıra gerek görüldüğünde kararın sahibi olan amir tarafından da sonlandırılabilir. Amir bu durumda sürenin sonlanmasını beklemek zorunda değildir.
Amirin bu yetkisini kullanması koşulların sağlandığı durumlar için geçerlidir. Kişi görevinden ayrı kaldığı süre içinde de asker olarak kabul edilir. Görevden ayrı kalınan süre de hizmete dahil edilir. Asker sıfatı devam eden ilgili kişi yalnızca emir verme yetkisini kaybetmiş olur.
Türk Silahlı Kuvvetleri’nde memur olarak görev yapanlar hakkında görevine devam etmesinde kendi adına ya da birliği açısından sakıncalar olduğu düşünülen kişiler için başka bir göreve atanması teklif edilebilir. Bu teklifi kısa süreliğine görevden uzaklaştırmayı yapan ilgili birim personeli atamaya yetkili olan makama yapar. Atama yetkisine sahip olan makamın bu işlemi re’ sen yapabilme yetkisi de bulunur.
6413 Sayılı Kanun Uyarınca Personel Mali Hakları
Görevden uzaklaştırma kararı verilen memurlar açısından devlet memurları kanunu ile askeri disiplin kanunu arasında fark bulunur. Askeri disiplin kanunu kapsamında haklarında karar verilen kişilerin görevden uzaklaştırma sırasında idari izinli oldukları kabul edilir ve maaşlarında kesinti olmaz. Devlet memurları kanunu uyarınca ise açığa alınan personel için aynı durum geçerli değildir. Bu personelin maaşında yapılan kesinti maaşın 1/3’ünü kapsar.
Görevden Uzaklaştırma Kararına İtiraz /İptal Davası
İdare Hukuku kapsamında görevden uzaklaştırma kararlarına itiraz hususu düzenlenmiştir. Görevden uzaklaştırma ile ihtiyati bir tedbir uygulanmak istenir. Bu işlemi idari birim yapar. Yapılan işlemin idari bir işlem olması nedeni ile de idari işlemleri kapsayan hukuk kurallarına göre yol alınması gerekir. Yasal yollar uygulanırken yetkili kişilerin bu işlemleri yapması gerekir.
Hakkında görevden uzaklaştırma kararı alınan kişi idari dava açabilir. Bunun yanı sıra hakkında verilen görevden uzaklaştırma kararının uzatılmasına veya göreve iade edilmemesine karşı da memurun idari dava açma hakkı bulunur. Dava açılacağı zaman süresine uygun olarak başvuru yapılması gerekir. Bu durumda ise idare mahkemesi için 60 günlük süreye uyulur.
Vergi mahkemeleri söz konusu ise 30 günlük dava açma süresine uyulması gerekir. Kişiye yazılı bildirim yapıldıktan sonra hukuki süresi içinde başvuru yapılabilir. İdari Yargılama Usulü Kanunu 10. Maddesi uyarınca ilgili kişi idari makamlara başvurduktan sonraki 60 gün içinde kendisine cevap verilmesi gerekir.
Hakkındaki idari davaya konu olabilen bir işlem veya eylem sebebi ile idari makama müracaat eden ilgili kişinin başvurusuna 60 günlük sürede yanıt alınamadığında isteği reddedilmiş sayılır. Bu durumda 60 günün bitmesi ile birlikte idare mahkemesine dava açılabilmektedir.
Görevden Uzaklaştırmada Yürütmeyi Durdurma Kararı
Geçici bir önlem olarak uygulanan görevden uzaklaştırma kararı kamu görevlisinin görevinde kalmasında bir sakınca görülmesi durumunda uygulanır. 657 sayılı kanun hükümleri uyarınca devlet memurlarını ilgilendiren görevden uzaklaştırma kararları ile ilgili açıklamalara yer verilir. Bunun yanı sıra sözleşmeli personel için geçerli olan 399 sayılı KHK uyarınca da görevden uzaklaştırmada hangi kurallara uyulacağı açıklanır.
Memur görevinden uzaklaştırıldığında yürütmeyi durdurma kararının alınması için 60 gün içinde dava açılmalıdır. İstemli iptal davası olarak adlandırılan bu dava idare mahkemesine açılır. İdare mahkemesine yapılacak başvurunun ardından mahkemenin izleyeceği yol öncelikle yürütmeyi durdurma kararını görüşmektir.
Mahkemenin yürütmeyi durdurma kararı vermesi durumunda memurun görevine başlaması gerekirken bu karar geçici bir uygulamadır. Memur görevine dönse dahi dava esastan devam edecektir. İdare mahkemesine yapılan yürütmeyi durdurma kararının uygulanması talebi reddedilirse ilgili kişiye karar tebliğ edildikten sonraki 7 gün içerisinde bölge idare mahkemesine başvuru yapılmalıdır.
Buraya yapılan başvuru itiraz mahiyetinde olur. Bölge idare mahkemesinin yürütmeyi durdurma kararına itiraz ile ilgili olarak vereceği karar ise kesin olarak kabul edilir.
