Katalog Suç Nedir?
Katalog suç, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) belirtilen ve bazı koruma tedbirlerinin uygulanabileceği sınırlı sayıdaki suç listesine verilen addır. Başka bir deyişle, kanunun önceden katalog (liste) haline getirdiği belirli ağır suçlar grubunu ifade eder. Bu kavram, özellikle tutuklama gibi koruma tedbirlerinin uygulanmasında önem taşır; çünkü bu suçlardan biri söz konusuysa hakim bazı durumlarda tutuklama kararını daha kolay alabilir. Katalog suçlar genellikle toplum düzenini ciddi şekilde sarsan, ağır ceza öngörülen suçlardır.
❖ Not:
Katalog suç terimi son dönemde sosyal medya platformlarına yönelik yaptırımlarda da gündeme gelmiştir. Örneğin, 2024 yılında Instagram’a getirilen erişim engeli kararında “katalog suçlara ilişkin düzenlemelere uymama” ifadesi kullanılmıştır. Burada kastedilen, internet ortamında bazı içeriklerin yasaklanmasına yönelik belirlenmiş ayrı bir “katalog suçlar” listesidir (5651 sayılı Kanun m.8, örneğin çocuk istismarı, uyuşturucuya özendirme, fuhuş gibi suçlar). Bu ayrı kullanım aşağıdaki SSS bölümünde detaylandırılmıştır.
Katalog Suçlar Listesi (Güncel)
CMK m.100/3’te tutuklama için katalog suçların listesi belirtilmiştir. Aşağıda güncel katalog suçlar listesi verilmiştir (2025 itibariyle, yeni yasal düzenlemeler dahil):
- Soykırım (TCK m.76)
- İnsanlığa Karşı Suçlar (TCK m.77)
- Göçmen Kaçakçılığı (TCK m.79)
- İnsan Ticareti (TCK m.80)
- Kasten Öldürme (TCK m.81, 82, 83) (kasten insan öldürme ve nitelikli halleri)
- Kasten Yaralama (Nitelikli/Ağır Haller) (TCK m.86/3, 87) Örneğin, silahla yaralama veya neticesi sebebiyle ağırlaşan yaralama suçları
- İşkence (TCK m.94, 95) (İşkence suçu ve ağır neticeli halleri)
- Cinsel Saldırı (TCK m.102/2) (nitelikli cinsel saldırı, birinci fıkra hariç)
- Çocukların Cinsel İstismarı (TCK m.103)
- Hırsızlık (TCK m.141, 142) ve Yağma (TCK m.148, 149) (hırsızlık ve gasp suçları, nitelikli halleri dahil)
- Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Ticareti (TCK m.188)
- Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma (TCK m.220) (suç örgütü kurma veya yönetme)
- Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (TCK m.302, 303, 304, 307, 308) (devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozma, düşmanla işbirliği, devletin savaşa tahriki gibi)
- Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (TCK m.309, 310, 311, 312, 313, 314, 315) (Anayasayı ihlal, Cumhurbaşkanına suikast, Hükûmete karşı isyan, vb.)
- Silah Kaçakçılığı (6136 sayılı Kanun m.12) (Ateşli Silahlar ve Bıçaklar Kanunu kapsamında)
- Bankacılık Zimmeti (4389 sayılı mülga Bankalar Kanunu m.22/3-4) (Banka yöneticilerinin işlediği zimmet suçları)
- Kaçakçılık Suçları (4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu) (Hapis cezası öngören her türlü kaçakçılık fiili)
- Kültür ve Tabiat Varlıklarına İlişkin Suçlar (2863 sayılı Kanun m.68, 74) (Kültür varlığını yurt dışına çıkarma, izinsiz kazı yapma vb.)
- Kasten Orman Yakma (6831 sayılı Orman Kanunu m.110/4-5)
- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Suçları (2911 sayılı Kanun m.33) (Yasadışı gösteride tehlikeli madde taşıma, yüzünü örtme gibi fiiller)
- Terörle Mücadele Kanunu Kapsamındaki Suçlar (3713 sayılı Kanun m.7/3) (Toplantıda terör propagandası amacıyla yüz kapatma suçu)
- Kadına Karşı Kasten Yaralama (TCK 86, eklenen) (Kadınlara yönelik şiddet fiilleri, 2022’de katalog suç kapsamına alınmıştır)
- Sağlık Çalışanlarına Karşı Kasten Yaralama (TCK 86, eklenen) (Görev sırasında sağlık personeline şiddet, 2022’de eklenmiştir)
(mülga: yürürlükten kalkmış kanun; eski Bankalar Kanunu 2005’te yenilenmiştir)
Yukarıdaki liste, CMK 100/3 maddesinde sayılan katalog suçların güncel halidir. Görüldüğü gibi ağırlıklı olarak kasıtlı şekilde işlenen ve toplumda büyük zararlara yol açan suçlar bu kapsama girmektedir. Kanun koyucu, bu suçları özel olarak belirleyerek ceza yargılamasında bazı tedbirlerin uygulanmasını kolaylaştırmayı amaçlamıştır.
Katalog Suçların Tutuklama ve Diğer Tedbirlerdeki Önemi
Tutuklama tedbiri (geçici olarak sanığı ceza yargılaması sürecinde hapsetme) ağır bir koruma tedbiridir ve normalde her suç için uygulanmaz. Ceza Muhakemesi Kanunu‘nun 100. maddesine göre, bir suçun işlenmiş olabileceğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe varsa ve bir tutuklama nedeni mevcutsa hakim tutuklama kararı verebilir. İşte, katalog suçlar, bu “tutuklama nedeni” konusunu kolaylaştırmak için belirlenmiştir. CMK m.100/3, katalog suçlardan birinin işlenmiş olması halinde “tutuklama nedeni var sayılabilir” demektedir. Yani, yukarıdaki listede yer alan bir suçtan dolayı makul şüphe varsa, ayrıca kaçma tehlikesi veya delil karartma ihtimali gösterilmeksizin hakim tutuklama kararı verebilir. Bu, katalogda olmayan bir suç için tutuklama kararı verilemez demek değildir; ancak katalog içinde olmayan suçlarda hakim, tutuklama için klasik gerekçeleri ayrıca değerlendirmek zorundadır.
Diğer bazı koruma tedbirleri de yalnızca katalog suçlar için uygulanabilir. Örneğin, iletişimin dinlenmesi ve tespiti (telefon dinleme, teknik takip) tedbiri CMK m.135’te düzenlenmiştir ve bu maddenin 8. fıkrası, sadece belirli suçlar için bu tedbire başvurulabileceğini belirtir. Yani katalogda olmayan bir suçta telefon dinleme kararı alınamaz. Benzer şekilde, gizli soruşturmacı görevlendirilmesi (CMK m.139) ve teknik araçla izleme (CMK m.140) gibi özel tedbirler de yine sınırlı sayıda katalog suç için geçerlidir. Bu yönüyle katalog suç kavramı, ceza soruşturmasında hangi ağır yöntemlerin hangi durumlarda kullanılabileceğinin çerçevesini çizer.
❖ Önemli Not:
Katalog suçlar, her ne kadar yargılamayı kolaylaştırmak amacıyla belirlenmişse de, tek başına tutuklama veya diğer tedbir için yeter sebep değildir. Hakim, suçun katalogda yer almasının yanı sıra somut delillerin varlığını ve tedbirin gerekli diğer kanuni şartlarını da ayrıca değerlendirmek zorundadır. Masumiyet karinesi gereği, katalog suçlar bahane edilerek keyfi tutuklama yapılamaz. Katalog suç listesi, yalnızca objektif bir rehber ve sınır oluşturarak, örneğin küçük çaplı suçlarda orantısız tedbirler uygulanmasını önlemeyi amaçlar.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Katalog suçlar nelerdir?
Yukarıdaki bölümde görüldüğü gibi katalog suçlar listesi, cinayet, yaralama, işkence, cinsel suçlar, çocuk istismarı, uyuşturucu ticareti, hırsızlık, yağma (gasp), örgütlü suçlar, devletin güvenliğine ve anayasal düzene karşı suçlar gibi ağır cezalı suçları kapsar. Ayrıca bazı özel kanunlarda düzenlenen silah kaçakçılığı, bankacılık zimmeti, kaçakçılık, orman yakma gibi fiiller de katalog suç kapsamındadır. Listeye 2022 yılında kadına yönelik şiddet ve sağlık çalışanlarına şiddet suçlarının da eklendiğini vurgulayalım.
“Katalog suçlara uymamak” ne demek?
Bu ifade, genellikle Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) gibi kurumların internet içerik düzenlemelerinde kullanılır. Örneğin, bir sosyal medya sitesinin, 5651 sayılı Kanun‘da erişimin engellenmesi için sayılan katalog suçlar kapsamındaki içerikleri kaldırma yükümlülüğünü yerine getirmemesi “katalog suçlara uymamak” olarak tanımlanabilmektedir. Bu katalog, intihara yönlendirme, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu kullanımını özendirme, sağlık için tehlikeli madde temini, müstehcenlik (pornografik içerik), fuhuş, kumar oynanması için yer sağlama ve Atatürk aleyhine işlenen suçlar gibi belirli fiilleri içerir. Dolayısıyla “katalog suçlara uymamak” bir internet platformunun bu tür yasal yükümlülüklerini ihlal ettiği anlamına gelir.
Katalog suç kavramının yasal dayanağı nedir?
Katalog suçların kavramsal dayanağı, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu‘dur. Özellikle bu kanunun 100. maddesi 3. fıkrasında tutuklama için katalog suçlar tek tek listelenmiştir. Bunun yanı sıra, iletişimin denetlenmesi (CMK m.135), gizli soruşturmacı (m.139) ve teknik izleme (m.140) gibi diğer maddelerde de o tedbire mahsus katalog suç listeleri vardır. Yani katalog suç kavramını hukuken tanımlayan ana kaynak CMK’dir. Türk Ceza Kanunu’nda ise katalog suçlar kavramı doğrudan tanımlanmaz, ancak CMK’deki listelerde birçok TCK maddesi katalog kapsamına alınmıştır.
Katalog suç listesi değişebilir mi?
Evet, katalog suç listesi kanun değişiklikleriyle güncellenebilir. Mevzuatı hazırlayan yasama organı (Türkiye Büyük Millet Meclisi) toplumdaki ihtiyaçlara veya suç trendlerine göre bu listeye yeni suçlar ekleyebilir veya çıkarabilir. Örneğin 2022’de yürürlüğe giren bir kanunla (7406 sayılı Kanun) kadına karşı şiddet ve sağlık çalışanlarına şiddet suçları katalog kapsamına alınmıştır. Benzer şekilde gelecekte önemli görülen başka suçlar da eklenebilir. Bu nedenle katalog suç listesi, mevzuat güncellemelerini takip edecek şekilde güncel tutulmalıdır.
Katalog suç kapsamında olmayan bir suçtan tutuklama olmaz mı?
Katalog listesinde yer almayan bir suç için de elbette tutuklama kararı verilebilir; ancak bu durumda hakim katalog suçlardaki gibi “otomatik” bir varsayıma dayanamaz. Yani, katalog dışı suçlarda tutuklama nedenleri (kaçma şüphesi, delil karartma ihtimali vb.) somut olgularla ayrıca ortaya konmalıdır. Katalog suçlar, sadece belirli ağır suçlarda hakimlerin işini kolaylaştıran bir aracı düzenlemedir; fakat liste dışında kalan suçlar için de TCK’daki suçun ciddiyetine ve somut duruma göre tutuklama uygulanabilir.
Sağlık çalışanlarına şiddet katalog suç kapsamına giriyor mu?
Evet. 2022 yılında yapılan yasal değişiklikle görev sırasında sağlık kurum ve kuruluşlarındaki personele karşı işlenen kasten yaralama suçu da katalog suç kapsamına alınmıştır. Bu düzenleme, “sağlıkta şiddet” olarak bilinen olayların artması üzerine, caydırıcılığı artırmak için yapılmıştır. Buna göre bir doktor veya hemşireye görevinden dolayı saldırıda bulunmak katalog suç sayılacak ve tutuklama için kuvvetli bir sebep olarak kabul edilebilecektir.
Kadına yönelik şiddet katalog suç mudur?
Evet, kadına karşı işlenen kasten yaralama suçu da 2022’de katalog suçlar listesine eklenmiştir. Bu kapsamda, eğer mağdur kadın ise kasten yaralama suçu katalogda sayılı hale gelmiştir. Bu düzenleme, kadınları korumak ve aile içi şiddet başta olmak üzere kadına yönelik şiddet suçlarında daha etkin bir caydırıcılık sağlamak amacını taşır. Artık bu fiili işleyen şahıslar hakkında tutuklama kararı verilirken, suçun katalogda olduğu göz önüne alınabilecek ve tutuklama ihtimali yükselecektir.
Katalog suç için öngörülen cezalar nelerdir?
Katalog suç kavramı, suçların ceza miktarlarından ziyade ceza muhakemesi tedbirleriyle ilgilidir. Her katalog suçun kendi kanununda (TCK veya diğer kanunlarda) belirlenmiş ayrı bir ceza süresi veya türü vardır. Örneğin, kasten öldürme için müebbet veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası öngörülmüştür; çocukların cinsel istismarı suçu için de yüksek süreli hapis cezaları söz konusudur. Katalog suç olması, ceza miktarını doğrudan etkilemez ancak bu suçlar genelde zaten ağır cezalara tabidir. Dolayısıyla katalog suç listesi, hangi suçların ciddi ve ağır olarak kabul edildiğinin de bir göstergesidir.
