Müebbet ve ağırlaştırılmış müebbet hapis cezaları, Türk Ceza Kanunu‘ndaki en ağır yaptırımlardır. Bu cezaların ne kadar süreyle infaz edileceği, koşullu salıverilme imkanı olup olmadığı ve infaz koşulları toplumda sıkça merak edilen konulardır. Bu rehberde, müebbet ve ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarının infaz sürelerini, koşullarını ve bu cezaların diğer hapis cezalarından farklarını detaylı olarak ele alacağız.
Hapis Cezaları Nelerdir?
Türk Ceza Kanunu’nda Üç Tür Hapis Cezası Vardır:
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası – En ağır ceza türü
- Müebbet hapis cezası – Ömür boyu süren ancak daha esnek rejimli ceza
- Süreli hapis cezası – Belirli bir süre için uygulanan ceza
Her bir ceza türü, farklı infaz rejimlerine ve koşullara tabidir. Cezaların infazında temel amaç, toplumun korunması ve hükümlünün yeniden topluma kazandırılmasıdır.
Hapis cezalarının özellikleri, koşullu salıverilme süreleri ve hangi suçlarda uygulandığına dair detaylı bilgi.
Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasının İnfazı
Tanımı ve Kapsamı
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, 2002 yılında ölüm cezasının kaldırılmasından sonra en ağır ceza olarak düzenlenmiştir. Bu ceza, hükümlünün hayatı boyunca devam eder ve sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir.
Örnek Suçlar
- Kasten öldürmenin nitelikli halleri (örn. tasarlayarak öldürme)
- Kişinin kendi anne veya babasını kasten öldürmesi
- Soykırım ve insanlığa karşı suçlar
- Devletin güvenliğine karşı suçlar
İnfaz Rejimi
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilen kişiler, “tehlike hali taşıyan hükümlü” grubunda değerlendirilir ve özel bir infaz rejimine tabi tutulur.
| İnfaz Koşulu | Detay |
|---|---|
| Barınma | Tek kişilik odada barındırılır |
| Açık Hava İmkanı | Günde sadece bir saat açık havaya çıkabilir |
| Telefon Hakkı | 15 günde bir ve 10 dakikayı geçmemek üzere telefon edebilir |
| Ziyaretçi Kabulü | 15 günde bir ve günde bir saati geçmemek üzere yakınları tarafından ziyaret edilebilir |
| Çalışma İmkanı | Hiçbir surette ceza infaz kurumu dışında çalıştırılamaz |
| İzin | Hiçbir şekilde izin alamaz |
Koşullu Salıverilme
Koşullu salıverilme, hükümlünün cezasının bir kısmını iyi halle geçirdikten sonra şartlı olarak serbest bırakılmasıdır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasında bu süreler uzundur.
- 30 yılını infaz kurumunda çektikten sonra koşullu salıverilmeden yararlanabilir
- Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alanlarda bu süre 36 yıldır
- Tekerrür halinde (tekrar suç işleme) ise bu süre 39 yıla çıkar
Önemli Not
Bazı suçlarda (anayasal düzene karşı suçlar gibi) koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz. Bu durumda hükümlü ömür boyu cezaevinde kalır.
Müebbet Hapis Cezasının İnfazı
Tanımı ve Farkı
Müebbet hapis cezası da hükümlünün hayatı boyunca devam eder. Ancak ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasından farkı, sıkı güvenlik rejimine tabi olmamasıdır.
Müebbet hapis cezası alan bir hükümlü, normal süreli hapis cezası alanlarla aynı infaz rejimine tabidir. Bu, daha fazla sosyal imkan ve daha esnek bir infaz rejimi anlamına gelir.
Koşullu Salıverilme
Müebbet hapis cezasında koşullu salıverilme süreleri, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına göre daha kısadır:
- 24 yılını infaz kurumunda çektikten sonra koşullu salıverilmeden yararlanabilir
- Birden fazla müebbet hapis cezası alanlarda bu süre 30 yıldır
- Örgüt suçlarında bu süre 30 yıla çıkar
- Tekerrür halinde ise bu süre 33 yıldır
Örnek
Adam öldürme suçundan müebbet hapis cezası alan bir hükümlü, cezaevinde iyi halli olarak 24 yılını geçirdikten sonra koşullu salıverilme talebinde bulunabilir. Ancak aynı suçu örgüt faaliyeti kapsamında işlemişse, bu süre 30 yıla çıkar.
Süreli Hapis Cezasının İnfazı
Tanımı ve Süresi
Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. Bu cezalar iki gruba ayrılır:
- Uzun süreli hapis cezası: Bir yıldan fazla, yirmi yıldan az hapis cezası
- Kısa süreli hapis cezası: Bir yıl veya daha az süreli hapis cezası
Kısa Süreli Hapis Cezasının Dönüşümü
Kısa süreli hapis cezaları, hükümlünün durumuna göre adli para cezasına veya seçenek tedbirlere çevrilebilir. Bu dönüşüm, hükümlünün cezaevinde kalmasını önlemeyi amaçlar.
Örnek
Trafik kurallarını ihlal ederek kazaya sebep olan ve 8 ay hapis cezasına çarptırılan ilk kez suç işleyen bir sürücünün cezası, adli para cezasına çevrilebilir. Böylece hükümlü işine devam edebilir ve ailesinden ayrılmak zorunda kalmaz.
Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar
Bir yıl veya daha az süreli hapis cezaları, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, pişmanlığına ve suçun özelliklerine göre aşağıdaki seçenek yaptırımlara çevrilebilir:
1. Adli Para Cezası
Hükümlünün, mahkemece belirlenen para miktarını Devlet Hazinesine ödemesidir.
- Ödeme süresi 30 gündür
- Bu süre içinde adli para cezasının üçte birini ödeyen hükümlü, kalan kısmı iki eşit taksitte ödeyebilir
- Ödenmediği takdirde tekrar hapis cezasına dönüştürülebilir (çocuklar hariç)
2. Mağdurun veya Kamunun Zararının Giderilmesi
Hükümlünün işlediği suç nedeniyle oluşan zararı gidermesidir:
- Aynen iade etmesi – Örneğin çalınan eşyayı geri vermesi
- Suçtan önceki hale getirmesi – Örneğin kırdığı camı tamir ettirmesi
- Tazmin etmesi – Örneğin verdiği zararın parasal karşılığını ödemesi
3. Bir Eğitim Kurumuna Devam Etme
Hükümlünün en az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla eğitim kurumuna devam etmesidir.
Örnek
Basit hırsızlık suçundan 10 ay hapis cezasına çarptırılan 19 yaşındaki bir gencin, iki yıl boyunca meslek edindirme kursuna devam etmesi şartıyla cezası dönüştürülebilir.
4. Belirli Yerlere Gitmekten veya Etkinliklerden Yasaklanma
Hükümlünün, cezasının yarısından bir katına kadar süreyle belirli yerlere gitmesi veya etkinliklere katılması yasaklanabilir.
Örnek
Stadyumda taşkınlık yapan bir kişiye 6 ay hapis cezası yerine, 6-12 ay süreyle spor müsabakalarına gitmeme yasağı getirilebilir.
5. Ehliyet ve Ruhsat Belgelerinin Geri Alınması
Suçun ehliyet veya ruhsat kullanılarak işlenmesi durumunda, bu belgelerin cezanın yarısından bir katına kadar süreyle geri alınmasıdır.
Örnek
Alkollü araç kullanmaktan 8 ay hapis cezasına çarptırılan bir sürücünün, ehliyeti 4-16 ay arasında geri alınabilir.
6. Belli Bir Meslek ve Sanatı Yapmaktan Yasaklanma
Suçun bir meslek veya sanat kullanılarak işlenmesi durumunda, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasıdır.
Örnek
Muhasebeci olarak çalışırken vergi kaçakçılığı yapan bir kişinin, belirli bir süre muhasebecilik yapması yasaklanabilir.
7. Kamuya Yararlı İşte Çalıştırma
Hükümlünün, cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırılmasıdır.
- Günde en az 2, en çok 8 saat çalışılır
- Haftada en az 14, en çok 40 saat çalışılır
- İki saat çalışma bir gün sayılır
Örnek
Çevreyi kirletme suçundan 6 ay hapis cezası alan bir kişi, 3-12 ay süreyle belediyede çevre temizliği işlerinde çalıştırılabilir.
Özel İnfaz Usulleri
Özel infaz usulleri, belirli durumlarda hapis cezasının cezaevi dışında veya kısmen cezaevinde infaz edilmesini sağlayan yöntemlerdir. Bu usuller, hükümlünün toplumdan tamamen kopmasını engellemeyi amaçlar.
1. Haftasonu İnfaz
Altı ay veya daha az süreli hapis cezasının, her hafta Cuma günü saat 19:00’da cezaevine girmek ve Pazar günü saat 19:00’da çıkmak suretiyle infaz edilmesidir.
Bu sistemde, hükümlü hafta içi normal hayatına devam ederken, hafta sonları cezasını çeker. Böylece işini kaybetme riski ortadan kalkar.
2. Geceleri İnfaz
Altı ay veya daha az süreli hapis cezasının, her gün saat 19:00’da cezaevine girmek ve ertesi gün saat 07:00’de çıkmak suretiyle infaz edilmesidir.
Bu sistemde, hükümlü gündüzleri işine gidebilir veya eğitimine devam edebilir. Geceleri ise cezaevinde kalır.
3. Konutta İnfaz
Hapis cezasının hükümlünün evinde infaz edilmesidir. Aşağıdaki durumlarda uygulanabilir:
- Kadın veya 65 yaşını bitirmiş kişilerin 1 yıl veya daha az süreli hapis cezaları
- 70 yaşını bitirmiş kişilerin 2 yıl veya daha az süreli hapis cezaları
- 75 yaşını bitirmiş kişilerin 4 yıl veya daha az süreli hapis cezaları
- Ağır hastalık veya engellilik durumunda 5 yıl veya daha az süreli hapis cezaları
- Doğum yapan kadınların doğumdan itibaren 6 ay geçmiş ve toplam 3 yıl veya daha az süreli hapis cezaları
Konutta infaz, elektronik kelepçe kullanılarak da gerçekleştirilebilir. Hükümlü, belirli saatlerde evinden çıkma iznine sahip olabilir.
Önemli Not
Özel infaz usullerine tabi olan hükümlüler, koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamaz. Ayrıca, özel infaz usulünün gereklerine uyulmaması halinde, cezanın tamamı cezaevinde çektirilir.
Örnek Vakalar
Vaka 1: Adli Para Cezasına Çevirme
Olay: A.B., ilk kez suç işleyen bir kişi olarak taksirle yaralama suçundan 9 ay hapis cezasına mahkum edilmiştir.
Sonuç: Mahkeme, A.B.’nin cezasını günlüğü 40 TL’den hesaplayarak toplam 10.800 TL adli para cezasına çevirmiştir. A.B., bu miktarın üçte birini (3.600 TL) ödedikten sonra kalan kısmı iki eşit taksitte ödeme imkanı kazanmıştır.
Vaka 2: Kamuya Yararlı İşte Çalıştırma
Olay: C.D., mala zarar verme suçundan 6 ay hapis cezasına mahkum edilmiştir.
Sonuç: Mahkeme, C.D.’nin cezasını kamuya yararlı işte çalıştırma yaptırımına çevirmiş ve 6 ay süreyle, haftada 20 saat belediye park ve bahçelerinde çalışması kararlaştırılmıştır. C.D. toplam 480 saat çalışarak cezasını tamamlamıştır.
Vaka 3: Konutta İnfaz
Olay: 68 yaşındaki E.F., taksirle ölüme neden olma suçundan 1 yıl 6 ay hapis cezasına mahkum edilmiştir.
Sonuç: İnfaz hakimi, E.F.’nin yaşını ve sağlık durumunu göz önünde bulundurarak, cezasının evinde infaz edilmesine karar vermiştir. E.F., elektronik kelepçe takılarak ve günde sadece 3 saat evinden çıkma izniyle cezasını çekmiştir.
Son Yasal Değişiklikler
Ceza infaz sisteminde son yıllarda yapılan önemli değişiklikler şunlardır:
Nisan 2020 – İnfaz Yasası Değişikliği
- Koşullu salıverilme oranları yeniden düzenlendi
- Konutta infaz uygulaması genişletildi
- Denetimli serbestlik süresi uzatıldı
Temmuz 2021 – Elektronik İzleme Yönetmeliği
- Elektronik kelepçe uygulaması yaygınlaştırıldı
- Konutta infazda elektronik izleme detaylandırıldı
Mart 2022 – Ceza İnfaz Kurumları Yönetmeliği
- Hükümlü hakları genişletildi
- İnfaz koşulları iyileştirildi
Ocak 2023 – Denetimli Serbestlik Düzenlemesi
- Denetimli serbestlik tedbirleri çeşitlendirildi
- Kısa süreli hapis cezalarında alternatif infaz yöntemleri arttırıldı
Sık Sorulan Sorular
Koşullu salıverilme nedir?
Koşullu salıverilme, hükümlünün cezasının bir kısmını iyi halle geçirdikten sonra şartlı olarak serbest bırakılmasıdır. Hükümlü, denetim süresinde yeni bir suç işlemezse cezası infaz edilmiş sayılır.
Kısa süreli hapis cezası ne demektir?
Bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezası olarak adlandırılır. Bu cezalar, seçenek yaptırımlara çevrilebilir veya özel infaz usullerine tabi tutulabilir.
Adli para cezası ödenmezse ne olur?
Hapis cezasından çevrilen adli para cezası ödenmezse, mahkeme kararıyla tekrar hapis cezasına dönüştürülür. Ancak çocuklar için bu kural geçerli değildir, çocukların cezası hapse çevrilmez, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre tahsil edilir.
Kamuya yararlı işte çalıştırma nasıl uygulanır?
Hükümlü, bir kamu kurumunda veya kamu yararına çalışan özel kuruluşta ücretsiz olarak çalıştırılır. Çalışma saatleri hükümlünün iş ve aile durumuna göre düzenlenir. İki saat çalışma bir gün hapis cezasına karşılık gelir.
Konutta infaz kimlere uygulanabilir?
Konutta infaz, özellikle kadınlar, yaşlılar, engelliler ve ağır hastalığı olan hükümlüler için uygulanabilir. Ayrıca doğum yapan kadınlar için de özel düzenlemeler vardır. Elektronik kelepçe kullanılarak denetim sağlanabilir.
Özel infaz usullerinde koşullu salıverilme mümkün müdür?
Hayır. Özel infaz usullerine (haftasonu infaz, geceleri infaz, konutta infaz) tabi olan hükümlüler, koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamazlar.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezası arasındaki fark nedir?
Temel fark, infaz rejimidir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası sıkı güvenlik rejimine göre infaz edilirken, müebbet hapis cezası normal infaz rejimine tabidir. Ayrıca koşullu salıverilme süreleri de farklıdır (ağırlaştırılmış müebbette 30 yıl, müebbette 24 yıl).
Seçenek yaptırımlar ne zaman uygulanmaz?
Bazı suçlarda kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilemez. Örneğin, kasten yaralama, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar ve uyuşturucu madde suçlarında seçenek yaptırımlar uygulanmaz.
Tekerrür nedir ve infaza etkisi nedir?
Tekerrür, bir kişinin daha önce işlediği suçtan dolayı kesinleşmiş bir mahkumiyeti varken yeniden suç işlemesidir. Tekerrür halinde koşullu salıverilme süreleri uzar ve infaz rejimi ağırlaşır.
Uzman Görüşü
“Hapis cezalarının infazında temel amaç, hükümlünün yeniden topluma kazandırılmasıdır. Özellikle kısa süreli hapis cezalarına seçenek yaptırımlar ve özel infaz usulleri, hükümlünün sosyal hayattan tamamen kopmasını engelleyerek rehabilitasyonunu kolaylaştırır. Ancak bu sistemin başarılı olması için denetimli serbestlik hizmetlerinin etkin şekilde çalışması gerekir.”
“Türkiye’de ceza infaz sisteminde son yıllarda olumlu gelişmeler yaşanmaktadır. Özellikle alternatif infaz yöntemlerinin çeşitlendirilmesi ve konutta infaz gibi uygulamaların yaygınlaştırılması, cezaevlerindeki doluluk oranını azaltırken hükümlülerin topluma yeniden kazandırılmasını kolaylaştırmaktadır. Ancak denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi ve infaz personelinin eğitimi konusunda daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.”
