Evlilik, bireylerin resmi olarak bir araya gelmesini sağlayan, hukuki sonuçları olan bir kurumdur. Ancak her birey evlenemez. Türk Medeni Kanunu, belirli durumlarda evliliği yasaklar veya kısıtlar. Bu engeller, hem bireyleri hem de toplum düzenini korumak için konulmuştur.
Bazı evlenme engelleri kesin ve mutlak olup, evlilik geçersiz sayılır. Bazıları ise belirli şartlarla aşılabilir. Bu rehberde, kimlerin evlenemeyeceğini, evlilik engellerinin hukuki dayanaklarını ve yaptırımlarını detaylıca inceleyeceğiz.
Evlenmeye Engel Haller Nelerdir?
Kesin Evlenme Engelleri (Mutlak Yasaklar)
Bazı durumlarda evlilik, hukuken tamamen yasaktır. Bu tür engeller aşılmaz ve evlilik geçersiz sayılır (butlan). Türk Medeni Kanunu‘na göre kesin evlenme engelleri şunlardır:
Hısımlık İlişkisi (TMK m. 129)
- Üstsoy ve altsoy arasında evlilik mümkün değildir. (Örnek: Anne, baba, büyükanne, büyükbaba – çocuk, torun ile evlenemez.)
- Kardeşler ve yarı kan bağı olan kardeşler birbirleriyle evlenemez.
- Amca, dayı, hala ve teyze ile yeğenler arasında evlilik yasaktır.
➤ Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı (Esas No: 2014/2-210 Karar No: 2014/429):
“Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede yakın hısımlık (amca-yeğen) ilişkisi bulunması sebebiyle, Türk Medeni Kanunu’nun 145/4. maddesine dayalı olarak açılan evliliğin iptali davasında, hısımlık sebebiyle evlenme yasağı bulunduğundan, evliliğin mutlak butlanına karar verilmesi gerekmektedir.”
Mevcut Evlilik (Çok Eşlilik Yasağı) – (TMK m. 130)
- Bir kişi aynı anda iki veya daha fazla kişiyle evlenemez.
- Mevcut evliliği devam eden biri, ikinci bir evlilik yaparsa bu evlilik geçersizdir.
- Resmî nikah sona ermeden yapılan dini nikah da hukuken geçersizdir.
➤ Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı (Esas No: 2017/2-2672 Karar No: 2018/1717):
“Evli bir kişinin başka biriyle evlenmesi, mutlak butlan sebebidir ve evlenme tarihi üzerinden ne kadar zaman geçerse geçsin, butlan davası her zaman açılabilir.”
Akıl Hastalığı (TMK m. 133)
- Kişi, evlenmeye engel teşkil edecek derecede sürekli akıl hastasıysa evlenemez.
- Geçici rahatsızlıklar bu kapsamda değildir.
- Hekim raporu ile evlenmenin mümkün olup olmadığı belirlenir.
➤ Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı (Esas No: 2014/2-210 Karar No: 2014/429):
“Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması veya evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığının olması, evlenmeyi mutlak butlanla sakatlar.”
Hukuki Sonuçlar
- Bu engellerden biri varsa evlilik baştan itibaren geçersizdir (mutlak butlan).
- Yetkili kişiler (savcı, eş veya ilgililer) evliliğin iptali için dava açabilir.
- Bu evlilikten doğan çocuklar hukuken korunur ve nesep bağları saklıdır.
Nispi Evlenme Engelleri (İptal Sebepleri)
Nispi evlenme engelleri, mutlak yasaklar kadar katı değildir. Ancak, belirli şartlar sağlanmazsa evlilik iptal edilebilir. Yani, evlilik hukuken geçerli kabul edilse bile, mahkeme kararıyla iptal edilebilir. Türk Medeni Kanunu’na göre başlıca nispi evlenme engelleri şunlardır:
Evlatlık İlişkisi (TMK m. 129)
- Evlat edinen ile evlatlık arasında evlilik yasaktır.
- Ancak mahkeme kararıyla evlatlık ilişkisinin kaldırılması hâlinde evlilik mümkün olabilir.
Bekleme Süresi (İddet Müddeti) – (TMK m. 132)
- Kadın, boşandıktan veya eşinin vefatından sonra 300 gün içinde evlenemez.
- Amaç, önceki evlilikten doğabilecek çocuğun nesebinin karışmamasını sağlamaktır.
- Bu süre mahkeme tarafından kaldırılabilir (hamile olmadığını kanıtlayan sağlık raporuyla).
Belirli Meslek Gruplarına Ait Kısıtlamalar
- Hâkimler ve savcılar, kendi görev alanlarıyla ilgili belirli kişilerle evlenemez.
- Bu tür yasaklar, kamu düzenini ve mesleki tarafsızlığı korumak için getirilmiştir.
Hukuki Sonuçları
- Bu engellere rağmen yapılan evlilik geçerli olsa da, belirli kişiler iptal davası açabilir.
- Evlenmenin iptali için belirli süreler içinde dava açılması gerekir.
- Mahkeme, evliliğin devam etmesinin mümkün olup olmadığını değerlendirir.
Türk Medeni Kanunu’na Göre Evlenme Şartları
Evliliğin geçerli olabilmesi için, tarafların belirli hukuki şartları sağlaması gerekir. Türk Medeni Kanunu’na göre evlilik için gereken temel şartlar şunlardır:
1. Yaş Şartı (TMK m. 124)
- Evlilik için asgari yaş 18’dir.
- 17 yaşındaki kişiler, anne-baba veya vasinin izniyle evlenebilir.
- 16 yaşında evlilik yalnızca “istisnai durumlarda” mahkeme izniyle mümkündür.
2. Ayırt Etme Gücü ve Rıza Şartı
- Tarafların ayırt etme gücüne sahip olması gerekir. (Akıl hastalığı gibi engeller olmamalı.)
- Evlilik iradesi baskı, tehdit veya hata sonucu oluşmamalıdır.
- Zorla evlilikler hukuken geçersizdir ve iptal edilebilir.
3. Resmî Nikah Zorunluluğu
- Evliliğin hukuken tanınabilmesi için resmî nikah şarttır.
- Yalnızca dini nikah kıydırmak, Medeni Kanun’a göre geçerli bir evlilik oluşturmaz.
Geçersiz (Yok Hükmünde) ve İptal Edilebilir Evlilikler
Evlilik her zaman hukuken geçerli olmayabilir. Bazı evlilikler baştan itibaren yok hükmündedir (kesin hükümsüzlük). Bazıları ise belirli sebeplerle iptal edilebilir.
Geçersiz (Yok Hükmünde) Evlilikler
Bu tür evlilikler hukuken hiç olmamış sayılır. Başlıca yokluk sebepleri:
- Resmî nikah olmadan yapılan evlilikler geçersizdir.
- Yetkili nikah memuru önünde kıyılmayan evlilikler geçersizdir.
- Evlilik bir tarafın rızası olmadan gerçekleştirilmişse yok hükmündedir.
Kesin Hükümsüzlük (Mutlak Butlan) Sebepleri
Bu durumlarda evlilik mahkeme kararıyla geçersiz sayılır:
- Kesin evlenme engellerinden biri varsa (hısımlık, mevcut evlilik, akıl hastalığı gibi).
- Evlenme iradesi ağır hata, tehdit veya baskı sonucu oluşmuşsa.
- Ayırt etme gücü olmayan biriyle yapılan evlilikler geçersizdir.
İptal Edilebilir Evlilikler (Nispi Butlan)
Bu tür evlilikler hukuken geçerli kabul edilir ancak belirli kişiler iptal davası açabilir:
- Zorla veya hata sonucu yapılan evlilikler iptal edilebilir.
- Ayırt etme gücüne sahip olmayan bir kişinin evliliği iptal edilebilir.
- Evliliğin iptali için dava süresi genellikle 6 ay ile 5 yıl arasında değişir.
Hukuki Sonuçları
- Yok hükmündeki evlilikler baştan itibaren geçersizdir.
- İptal edilen evliliklerde mal rejimi, çocukların durumu ve miras hakları mahkeme tarafından belirlenir.
- Zorla evliliğe zorlanan kişiler, ceza davası açma hakkına sahiptir.
Evlenme Engellerinin Hukuki Sonuçları
Evlenme engelleri, tarafların evliliğini geçersiz veya iptal edilebilir hâle getirebilir. Hukuken bu tür evliliklerin farklı sonuçları vardır.
1. Geçersiz Evliliğin Sonuçları
- Kesin evlenme engellerine rağmen yapılan evlilik yok hükmündedir (mutlak butlan).
- Bu durumda evlilik, mahkeme kararı olmadan da hukuken geçersiz sayılır.
- Taraflar, evlilikten doğan haklardan yararlanamaz (örneğin, miras ve mal paylaşımı gibi).
2. İptal Edilen Evliliklerin Sonuçları
- Nispi evlenme engellerine dayanan evlilikler iptal edilebilir.
- Mahkeme kararıyla iptal edilene kadar bu evlilikler geçerli kabul edilir.
- İptal edilen evliliklerde çocukların velayeti ve nafaka mahkeme tarafından belirlenir.
3. Çocukların Durumu ve Velayet
- Evlilik geçersiz sayılsa bile çocuklar hukuken korunur.
- Babalık davası açılarak çocuğun soybağı
- Velayet, çocuğun üstün yararı gözetilerek mahkeme tarafından kararlaştırılır.
4. Mal Rejimi ve Miras Hakları
- Geçersiz evliliklerde eşler arasında yasal mal rejimi uygulanmaz.
- Mirasçılık hakkı doğmaz, ancak iyi niyetli eşin tazminat talep hakkı olabilir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Kimlerle evlenmek yasaktır?
Türk Medeni Kanunu’na göre anne, baba, kardeş, büyükanne, büyükbaba, amca, dayı, hala ve teyze ile evlenmek yasaktır. Ayrıca, evlat edinen ile evlatlık arasındaki evlilik de yasaktır.
Resmî nikah olmadan evlilik geçerli mi?
Hayır. Sadece dini nikahla yapılan evlilikler hukuken geçerli değildir. Evliliğin resmî nikah ile belediye ya da yetkili makamlarca onaylanması gerekir.
Akıl hastalığı olan biri evlenebilir mi?
Sürekli ve ağır akıl hastalığı olan kişiler evlenemez. Ancak, sağlık raporu ile akıl hastalığının evliliğe engel teşkil etmediği ispatlanırsa, evlilik mümkün olabilir.
Bekleme süresi (İddet müddeti) nasıl hesaplanır?
Kadınlar için boşanma veya eşin vefatı sonrasında 300 gün bekleme süresi (iddet müddeti) uygulanır. Ancak, sağlık raporu ile hamile olmadığı kanıtlanırsa, bu süre mahkeme kararıyla kaldırılabilir.
Evlatlık ile evlenmek mümkün mü?
Hayır. Evlat edinen ile evlatlık arasında evlilik yasaktır. Ancak evlatlık ilişkisinin mahkeme kararıyla sona erdirilmesi durumunda evlilik mümkün olabilir.
Evlenmeden önce sağlık raporu almak zorunlu mu?
Evet. Evlilik öncesinde sağlık raporu alınması yasal zorunluluktur. Rapor, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi ve eşlerin sağlığının korunması amacıyla istenir.
Yasak olmasına rağmen yapılan evliliklerin hukuki durumu nedir?
Kesin evlenme engellerine rağmen yapılan evlilikler başlangıçtan itibaren geçersiz sayılır (mutlak butlan). Yetkili kişiler (savcı, eş veya ilgililer) evliliğin iptali için dava açabilir.
